Społeczne tabu i strach przed samobójstwem powoduje, że w naszym społeczeństwie funkcjonują liczne mity o samobójstwie. Stereotypy upraszczają rzeczywistość, ale mają też wiele negatywnych skutków. Przedstawię dziś kilka takich fałszywych przekonań i ich konsekwencje.
Kobiety są bardziej wrażliwe i to one częściej popełniają samobójstwa
W niemal wszystkich krajach świata, w których istnieją statystyki samobójstw, mężczyźni popełniają samobójstwa znacznie częściej. Wyjątki są dwa – Chiny i Bangladesz. W Polsce dysproporcja jest szczególnie duża. Samobójstwa mężczyzn to 80-85% takich śmierci. Kobiety około trzy razy częściej dokonują prób samobójczych.
Podczas rozważania o tych liczbach warto pamiętać o kilku rzeczach. Po pierwsze, statystyki (zwłaszcza te dotyczące prób) nie są dokładne. Po drugie, we wszystkich badaniach w Polsce jest binarne pojmowanie płci. Oznacza to, że statystyki dotyczą jedynie kobiet i mężczyzn, a nie uwzględniają innych osób, np. niebinarnych. Łączenie kobiet z wrażliwością jest kolejnym stereotypem związanym z tradycyjnym pojmowaniem płci. Czynników, w związku z którymi mężczyźni częściej popełniają samobójstwa, może być wiele, ale jednym z nich są właśnie tradycyjne role płciowe. Mniejsze przyzwolenie na odczuwanie emocji przez mężczyzn (“chłopaki nie płaczą”) powoduje, że nierzadko wstydzą się oni prosić o pomoc.
Sezonowość samobójstw
Często można spotkać się ze stwierdzeniem, że jesień i zima to “depresyjne pory roku”. A w ogóle to tam, gdzie jest mniej słońca, samobójstw jest więcej. Nie jest to do końca prawda. Nie ma naukowych dowodów na to, że jest jakaś zależność. Co więcej, liczba samobójstw wzrasta w maju, a maleje w grudniu. Być może (ale to tylko przypuszczenie) na zmniejszenie samobójstw w grudniu mają wpływ święta, podczas których przypominamy sobie o bliskich. Z drugiej strony, samotność w tym okresie może być bardziej dotkliwa.
Osoba popełniająca samobójstwo myśli tylko o sobie
Często postrzegamy osoby popełniające samobójstwo jako egoistyczne, czujemy wobec nich złość. To uczucie jest szczególnie silne, jeśli metoda samobójstwa powoduje u kogoś traumę. Złość jest normalnym elementem procesu żałoby w takiej sytuacji, jednak tak negatywna ocena osoby nie jest sprawiedliwa. Osoba w kryzysie postrzega świat przez ciemne okulary. Może uważać, że nikt nie będzie za nią tęsknił, a nawet – że bliskim będzie bez niej lepiej. Więcej o tym, co przeżywa taka osoba, pisałam tutaj. Jeśli rozmawiasz z osobą, która chce popełnić samobójstwo, warto powstrzymać się od używania argumentu z egoizmu (“pomyśl o swojej matce!”). Narzuci to tylko dodatkową presję na osobę, której i tak jest bardzo ciężko.
Jeśli ktoś naprawdę chce umrzeć, nie da się tego zauważyć i zareagować
Według statystyk około 80% zmarłych w wyniku samobójstwa komunikowało wcześniej swoje zamiary. Takie komunikaty nie muszą być sformułowane wprost, mogą np. brzmieć “mam tego dość” czy przyjmować formę z pozoru neutralnych rozmów o pogrzebie. Wszelkie gwałtowne zmiany w zachowaniu mogą być sygnałem – nagłe obniżenie lub poprawa (!) nastroju, unikanie spotkań z ludźmi lub zwiększenie ich częstotliwości w ramach pożegnania… Te niedosłowne komunikaty mogą być bardzo trudne do zauważenia, zwłaszcza jeśli nie mamy wiedzy na temat samobójstw.
Ten stereotyp jest szczególnie krzywdzący, ponieważ powoduje, że nie reagujemy na zmiany zachodzące w bliskich. Zakładamy, że w sytuacji kryzysu nic się nie da zrobić. Nie jest to prawda. Osobie, która chce popełnić samobójstwo, można pomóc.
Jednocześnie nie należy się obwiniać i obarczać siebie odpowiedzialnością. Póki co wiedza na temat samobójstw nie jest powszechna. Niektóre sygnały są trudne do zauważenia. Zdarza się też, że osoba w kryzysie starannie ukrywa swoje zamiary lub popełnia samobójstwo pod wpływem impulsu.
Lepiej nie rozmawiać o samobójstwie z osobą w kryzysie, żeby jej nie zainspirować
Badania wykazały, że rozmowa o samobójstwie nie zwiększa ryzyka. Pytając o myśli samobójcze, pokazujemy osobie, że może z nami otwarcie porozmawiać na ten trudny temat – tworzymy bezpieczną przestrzeń. Warto jednak znać podstawowe informacje na temat samobójstw, żeby nie popełnić błędu. Ważne, żeby nie oceniać i nie nakładać na osobę w kryzysie dodatkowej presji. Myślę, że ten mit powstał w wyniku strachu. Boimy się rozmawiać o samobójstwie (także dlatego, że nie potrafimy tego robić i nie chcemy zaszkodzić), więc uznaliśmy, że bezpieczniej nie mówić o tym w ogóle.
Celem osób próbujących popełnić samobójstwo jest manipulacja otoczeniem
Część osób podejmujących próby samobójcze robi to z tak zwanych “powodów instrumentalnych” (np. zemsta, zwrócenie uwagi na swoje problemy). Dokładna liczba takich motywacji nie jest do końca znana, ale jest to zawsze mniej niż połowa prób. Warto się powstrzymać, zanim oskarżymy kogoś o manipulację. Niektóre motywacje określane jako instrumentalne są moim zdaniem wątpliwe. Czy chęć uzyskania pomocy to na pewno taka sama manipulacja jak chęć zemsty?
Niestety istnieje również przemocowe zjawisko “grożenia samobójstwem”, ale nie jest ono powszechne. Lepiej nie zakładać, że czyjeś zwierzenia to manipulacja. Moim zdaniem bardzo ważne jest jednak dbanie o swoje granice. Postaram się kiedyś napisać coś o takich szantażach, ale muszę uzupełnić wiedzę.
Skąd się biorą i co powodują mity o samobójstwie?
Stereotypy upraszczają rzeczywistość i izolują nas od danego zjawiska – mogą usprawiedliwiać obojętność czy nawet wrogość. Nie dotyczy to jedynie przekonań dotyczących samobójstw. Wiara w stereotypy jest łatwa. Jeśli zakładamy, że każdy uchodźca to przestępca, nie mamy wyrzutów sumienia, kiedy nie udzielamy pomocy takiej osoby. Niektóre mity o samobójstwie mogą pomagać w poradzeniu sobie z żałobą.
Niestety funkcjonowanie stereotypów na wiele sposobów utrudnia zapobieganie samobójstwom. Trudniej zbadać to zjawisko, bo ludzie boją się o nim rozmawiać. To bardzo rozległy temat, ale nie widzę żadnych pozytywnych skutków w tabuizowaniu tego tematu. Walcząc ze stereotypami, przyczyniamy się do zmniejszania liczby samobójstw.
Jeśli trafiłxś tu, bo chcesz popełnić samobójstwo, poszukaj pomocy w tych miejscach!
Jakie jeszcze mity o samobójstwie kojarzycie?
Bibliografia
Poza wiedzą ze studiów, korzystam czasem ze źródeł. Nie robię profesjonalnych przypisów ani bibliografii, więc jeśli piszesz pracę dyplomową, nie rób tego w ten sposób. Poniższa lista ma Ci dać wskazówkę, gdzie szukać kolejnych informacji. W tym przypadku korzystałam głównie z:
